Nubia. Biżuteria z utraconej ziemi.
Naszą pasją jest wyszukiwanie autentycznej, plemiennej biżuterii dokądkolwiek się udamy. Ale znalezienie autentycznych, nubijskich skarbów okazało się niezwykle trudne. Choć tradycja noszenia i wytwarzania biżuterii w tym rejonie (zdaniem badaczy) przetrwała od starożytności aż do XX wieku, to jednak w latach ’70 zaczęła zanikać…
Co mówi biżuteria
Biżuteria tradycyjnych plemion ma zawsze niezwykłą moc. Można nią powiedzieć tak wiele!Jeśli na przykład nubijska teściowa lubi swoją synową – będzie ją odwiedzać w najpiękniejszych i najbardziej cennych ozdobach. Jeśli nie darzy szacunkiem ani jej ani rodziny synowej – przyjdzie bez biżuterii.
Kobieta nosi swoją biżuterię wszędzie – także do pracy, choćby w polu.
Wdowę można poznać po tym, że nie nosi już całej swojej biżuterii, a jedynie naszyjnik zwany „jakid”. To specjalny rodzaj długiego naszyjnika z sześciu płaskich dysków, z których środkowy jest bardziej zdobiony. Jakid zawsze znajduje się w posagu panny młodej, jednak jako wdowa kobieta nosi go na plecach.
Naszyjnik „Nugar”: składa się z połączonych ze sobą, wypukłych krążków. Kształtem przypomina instrument o tej samej nazwie. Z drugiej strony, jego krążki i motyw dziesięciopłatkowego kwiatu (liczba pięć i jej wielokrotności są powszechnie uważane za odstraszające zło) mogą być postrzegane jako oczy, a łącząca je rurka jako brwi. Oczywiście oczy od czasów starożytnych były używane jako ochronne amulety.
Naszyjnik „Beiah”: symbol wysokiego statusu. Zazwyczaj składa się z sześciu wiszących elementów złotych w kształcie łezki, ozdobionych wytłoczeniami w kształcie gwiazd i półksiężyców, otaczających wisior-medalion zwany "masha-Allah" (choć zwykle nie posiada on żadnych napisów. Czasem zamiast medalionu w centrum znajduje się wisior w kształcie półksiężyca. Pomiędzy wisiorami jako przekładki umieszczane są koraliki Zaytuna, których nazwa ma oznaczać "świecący, lśniący obiekt".
Naszyjnik „Dugga” z koralikami Sa'af: to charakterystyczny choker – ciasno oplatający szyję. Dugga po sudańsku ma oznaczać "piękny przedmiot". Zazwyczaj składa się z 24 podłużnych złotych koralików, 6 "pudełek", 36 złotych ośmiokątnych koralików i kilku koralików z kamieni. Z tyłu choker uzupełniają niebieskie lub zielone koraliki. Nie każdego było jednak stać na tak bogaty naszyjnik, czasem więc złotych elementów było mniej, lub dugga była wykonana z innych materiałów. W grobowcu księcia Khufu-Khaf, zbudowanym w okresie Starego Państwa, znajduje się wizerunek jego żony noszącej naszyjnik-choker z przekładkami, bardzo podobny do duggi.
Bardzo ważnymi elementami nubijskiej biżuterii były kolczyki.
Mają one wiele form, a każda z nich posiada własną nazwę i cieszy się ogromną popularnością. Tradycyjnie Nubijki nosiły nawet po trzy pary na każdym uchu, od górnej chrząstki aż do płatka ucha.
Górne i środkowe pary nazywane były tamim. Ich charakterystyczny kształt półksiężyca często zdobiły tłoczone wzory przedstawiające ptaki i roślinność. Dolna para to zimam kabir lub zimam boba. Również miały formę półksiężyca, ale ich powierzchnię zdobiły geometryczne ryciny.
Bardzo ciekawą i niespotykaną ozdobą był „Gasset el-Rahman”. Jest to ozdoba noszona przez pannę młodą na czole. Ma ona kształt płaskiego trójkąta zwisającego z opaski.
Trójkąt to popularny motyw w sztuce nubijskiej, zwykle symbolizuje sukces. Kiedy wierzchołek skierowany jest do góry, reprezentuje połączenie ziemskiego i wodnego żywiołu, natomiast odwrócony symbolizuje wyłącznie ziemię i wodę.
W starożytnym Egipcie podobnie noszono jako ozdobę głowy kwiat lotosu.
Motywy nubijskiej biżuterii
Większość biżuterii zdobiona jest geometrycznymi wzorami: spirale, trójkąty, linie faliste. Ochronne działanie mają wygrawerowane wersety z Koranu, podobnie jak liczby w formie tzw. magicznego kwadratu, który jest szczególnie powszechny w srebrnych pierścionkach.Biżuterię z Nubii rzadko zdobią zwierzęta (np. skarabeusze, byki, lwy) czy rośliny (np. kwiaty lotosu, palmy). Częściej znajdziemy tu odniesienia do gwiazd, Słońca, księżyca.
Popularne było noszenie na sobie „gotówki” – czyli biżuterii wykonanej z monet, szczególnie ceniony był srebrny talar Marii Teresy. Przerabiany był na wisiory i zdobiony ruchomymi kuleczkami. Była to nie tylko ozdoba, ale także manifestacja bogactwa.
Nubijki nosiły dużo biżuterii na raz. Naszyjniki – po kilka sztuk. Podobnie bransolety, często masywne, ciężkie - nie tylko na nadgarstkach, ale także na kostkach nóg. Kolczyki bywały bardzo duże i zdobiły zarówno uszy jak i nosy. Pierścionki – po kilka, także na palcach stóp. Do tego ozdoby głowy, które również były bogato zdobione.
Wróćmy do historii
Cofnijmy się w czasie do krainy, która prawie przestała istnieć.Nubia – to starożytna cywilizacja, która rozwijała się na terenach dzisiejszego północnego Sudanu i południowego Egiptu. W starożytności rządziły nią słynne wojownicze królowe. Nubijczycy rozwinęli własną architekturę, zdobnictwo, biżuterię. Niestety, do dziś nie przetrwało wiele artefaktów tej kultury, głównie ze względu na przymusową migrację spowodowaną budową w 1971r wielkiej tamy asuańskiej przez Egipt. Wiele wiosek (a nawet starożytnych świątyń) musiało zostać przeniesionych – a wraz z nimi swoje domy porzucili ludzie.
Część zabytków zostało przeniesionych lub znalazło się w muzeach, ale historia kulturalna Nubii została przerwana. Ludność nubijska została zarabizowana. Coraz większe wpływy miała kultura Zatoki Perskiej i sprowadzane stamtąd nowe, modne wzory biżuterii. Nubijki zaczęły przetapiać swoje stare ozdoby na nowe wzory.
Znaczenie biżuterii
Biżuteria w Nubii była czymś więcej niż tylko ozdobą. Odzwierciedlała ona status społeczny, pochodzenie plemienne i osobiste przekonania. Amulety chroniły przed złem i zapewniały szczęście. Biżuteria była również używana jako forma wyrażania siebie i podkreślania swojej indywidualności.Jeśli kochasz unikalną, oryginalną biżuterię – docenisz nasz wybór biżuterii z Egiptu, która podtrzymuje tradycje jubilerskie tego regionu. Nie tylko znajdziesz tu inspiracje i odwołania do biżuterii z Nubii, ale także np. z Oazy Siwa – innego magicznego miejsca z niepowtarzalną biżuterią. Dzisiejsi rękodzielnicy z Kairu czy Asuanu to mistrzowie łączenia dawnych i współczesnych wzorów.
Bibliografia:
Peter Launer, "Nubien: Geschichte einer Kulturlandschaft”Wolfgang Mayer, „Silberschmuck aus Nubien”
„Rashaida Dress and Adornement”, www.womensliteracysudan.blog
„Golden Land” – rawipublishing.com
